Ceramika towarzyszy człowiekowi od
kilkunastu tysięcy lat. Odzwierciedla naszą historię, postęp
technologiczny i gusta kolejnych pokoleń. Przez stulecia udało się
ulepszyć i opracować nowe metody wytwarzania oraz zdobienia wyrobów
glinianych, które dla amatorów mogą się wydawać nieco
skomplikowane. Żeby przybliżyć Wam świat ceramiki, postaramy się
przedstawić kilka podstawowych terminów i zagadnień, które
dotyczą tego wdzięcznego materiału :)
Zacznijmy od podstaw, czyli od tego
czym właściwie jest ceramika :) Tym terminem określa się wyroby
gliniane, które zostały utrwalone poprzez wypalenie.
Już w paleolicie człowiek
zaobserwował zdumiewające właściwości gliny, która odznacza się
duża plastycznością i z łatwością przyjmuje pożądane
kształty. Zapewne przez przypadek gliniany wyrób wpadł do ogniska
i w ten sposób odkryto sposób na jego utrwalenie. Początkowo z
ceramiki wykonywano proste naczynia gospodarcze. Ceramika
artystyczna, która łączyła funkcje użytkowe z estetycznymi,
narodziła się w starożytności: w Mezopotamii, Egipcie, na Krecie.
Szczególnie wysoki poziom osiągnęła w Grecji, gdzie naczynia,
bogato zdobione scenami mitologicznymi, przybierały najróżniejsze
formy i rozmiary. Od czasów nowożytnych można zauważyć
nieustające przemiany w technice i zdobnictwie, poprzez wytwórczość
cechową do produkcji masowej.
Photo credit: hans s via Foter.com / CC BY-ND
Głównym składnikiem ceramiki jest
oczywiście glina, która powstaje w wyniku gromadzenia się osadów,
głównie minerałów ilastych, kwarcu (dwutlenku krzemu) i skalenia.
Ze względu na rodzaj użytej glinki i sposób przygotowania ceramikę
można podzielić na:
- wyroby garncarskie – czyli wykonane z glin pospolitych, wypalone w niskiej temperaturze
- biskwit – czyli wyroby niepokryte szkliwem lub wypalone tylko raz
- terakotę – czyli ceramikę nieszkliwioną, wykonaną z glin naturalnych w kolorach od żółtego do czerwonego, najczęściej stosowaną w architekturze
- fajans, porcelanę i porcelit – czyli wyroby wykonane z glinki z dodatkiem kaolinu, skalenia i kwarcu
- kamionkę – czyli ceramikę wykonaną z gliny z przewagą piasku kwarcowego i skalenia, z naturalnej gliny kamionkowej wytwarzana jest ceramika bolesławiecka :)
Ze względu na skład gliny, ceramika
może posiadać różne właściwości. Na przykład ceramikę
kamionkową, ze względu na dużą zawartość dwutlenku krzemu,
wyróżnia: odporność na działanie wysokich temperatur,
obojętność wobec czynników chemicznych, właściwości izolacyjne
(nie przewodzi prądu), duża twardość, ognioodporność –
to wszystko sprawia, że kamionka jest nie tylko świetnym materiałem
dla naczyń stołowych, kuchennych czy gospodarczych, ale równie
chętnie wykorzystywana jest w przemyśle czy budownictwie.
Ceramikę
początkowo formowano ręcznie, jest to najstarsza i najprostsza
metoda kształtowania glinianych wyrobów. Kolejne opracowane sposoby
to toczenie na kole garncarskim lub toczku oraz odlewanie w formach.
Po uformowaniu gliny w pożądany kształt należy ją wypalić,
żeby straciła swoje właściwości plastyczne. Zazwyczaj stosuje
się dwa wypały. Pierwszy z nich to tak zwany wypał
wstępny, który odbywa się w
temperaturze około 900ºC.
Wstępnie spieczony materiał nazywa się biskwitem. W przypadku
wyrobów szkliwionych stosuje się drugi
wypał,
który w zależności od rodzaju ceramiki odbywa się w temperaturze
960 – 1460ºC.
Co
to znaczy, że ceramika jest szkliwiona? Szkliwo ceramiczne, czyli
inaczej glazura, to cienka, szklista warstwa, którą pokrywa się
naczynie.
Głównymi składnikami szkliwa jest piasek i tlenki metali, które nadają warstwie barwę i specyficzne właściwości, na przykład przeźroczystość. Szklista powłoka zapewnia odporność na przesiąkanie wody i dodatkowo chroni przed działaniem kwasów. Ma również walory estetyczne :)
Można
wyróżnić szkliwa:
- alkaliczne – ich głównym składnikiem są tlenki litowców, na przykład tlenki potasu
- ołowiowe – zawierające tlenki ołowiu
- porcelanowe – zawierające składniki typowe dla porcelany, z większą ilością skalenia
- solne – stosowane czasem na kamionce, dają efekt chropowatej powierzchni
- zimne – odznaczają się charakterystyczną, brunatną barwą
- skaleniowe – naturalne i obojętne, stosowane od XIX wieku na wyrobach bolesławieckich :)
Na pewno zainteresuje Was kwestia zdobienia ceramiki :)
Wśród
wielu metod, opracowanych na przestrzeni wieków, można wyróżnić
wyciskanie (odbijanie kształtów na powierzchni naczynia), rytowanie
(dekorowanie za pomocą ostrego narzędzia), wycinanie, nalepianie
(doklejanie do powierzchni wyrobu ozdobnych elementów) i oczywiście
malowanie. Ceramikę
maluje się za pomocą specjalnych farb: angobowych
lub szkliwnych.
Te ostatnie można podzielić na farby:
- podszkliwne – na naczynie nanosi się malunek, a następnie pokrywa szkliwem i wypala, jest to najbardziej trwała metoda, stosowana przy wyrobie ceramiki bolesławieckiej
- szkliwne – farby nakłada się na wyschnięte szkliwo przed wypałem
- naszkliwne – farby nakłada się na wypalone szkliwo
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz